En hoe weet je dan dat mentale training zo werkt?
We begonnen er al mee bij het intro: ‘Hoe beschrijf je een training die in essentie de beleving en het gevoel van het moment pakt?’ In het blog van Lino hebben we tot nu toe voornamelijk het verloop, oorzaak en gevolg, en de linkjes die belangrijk zijn tussen mentale training en fysiek herstel proberen te beschrijven. Maar hoe is zo’n training in de praktijk? Laten we dat eens proberen te vatten en daarbij specifiek ingaan op (het belang van) lichaamstaal: zowel het lezen en goed interpreteren van de lichaamstaal van je paard, als je bewust zijn en lichaamscontrole/aansturing van je eigen lichaamstaal.
Het is maandag ochtend 7.30 uur, ik loop de stal in, de sfeer is rustig. Paarden knabbelen wat op hun hooi, kijken op en hinniken zacht. Ik bekijk hun gelaatsuitdrukking, de ogen staan zacht en zijn niet wijd opengesperd, neusvleugels ontspannen. Ik begin met het klaarmaken van de brokken, ieder paard zijn eigen ‘prakkie’ afgestemd op wat ze individueel nodig hebben. De zachte hinnik wordt af en toe wat luider en ook ontstaat er gerommel in de stal, paarden lopen rond of schrapen met een hoef over de grond. Ik check tijdens het klaarmaken nog eens de gelaatsuitdrukkingen: de ogen wat groter, de oren naar voren en de ademhaling iets verhoogd, hoofd hoger… Het is aan de paarden te zien dat er wat staat te gebeuren, het is een sfeer van verwachting en een iets onrustig enthousiasme, maar nog geen signalen of sfeer van echte stress.
Het voer wordt verdeeld en ik vervolg mijn routine van het klaar-maken om naar buiten te gaan. Het enthousiasme stijgt in de stal, de onrust wordt groter, er wordt meer gelopen en soms wat gedrenteld. De vaste bewoners van de stal zijn in verhouding meer ontspannen en staan over het algemeen stil op hun beurt te wachten. Hun hoofden lager, ogen zachter, ademhaling rustiger, maar oren wel gespitst. Een gezonde alertheid en aanwezigheid.
Ik begin met de eerste paarden weg te brengen en ineens verandert de sfeer van opgetogen onrustig naar paniek, frustratie en onmacht. Ik scan de paarden en zie dat Lino eruit springt. Hij stuitert door de stal, beukt tegen de deur, probeert al steigerend over de stalwand te komen. Zijn ogen zijn wagenwijd opengesperd evenals zijn neusvleugels. Zijn ademhaling is strak, oppervlakkig en heel snel, zijn hart bonst en de spieren staan strak en beginnen te trillen. Als ik richting zijn stal loop om hem te helpen, valt mij op dat hij mij niet opmerkt, hij bekijkt mij niet en lijkt niet te zien dat ik dichterbij kom. Zijn aandacht is strak gericht op de deur, zijn oren gespitst en hij lijkt op afstand te zoeken waar de andere paarden zijn gebleven.
Ik maak de deur open om zijn halster om te doen, hij merkt mij nog altijd niet op. Ik maak contact door met hem te praten, aanraken lukt nog niet, hij is nog te bewegelijk om dichterbij te komen. Hij lijkt mij niet te horen, ik verhoog mijn stemvolume en hij reageert, hij heeft me op gemerkt. Ik zie zijn ogen groter worden, ik behoud mijn stemvolume als ik met hem praat, maar verlaag daarbij mijn ademhaling, kijk een beetje langs hem heen, ik verzacht de spieren van mijn gezicht, nek en schouders. Mijn lichaamstaal ontspant een beetje zonder dat ik mijn aanwezigheid en volume verminder. Lino reageert door zijn ogen te verzachten. ‘Goed zo jongen. Je hoeft niet bang van me te worden’ ‘Ik kom je helpen, maar je moet me wel in de gaten houden anders wordt het te gevaarlijk.’ Zo praat ik rustig, maar nog altijd duidelijk met hem door. Een gevoel van standvastigheid en duidelijkheid voel ik in mijn buik, maar niet boos.
Na een tijdje kan ik zijn halster omdoen waarna de spanning weer stijgt. Het idee van naar buiten gaan maakt hem weer onrustig. Ik blijf staan. Standvastig, duidelijk, maar niet boos besluit ik: we gaan pas naar buiten als wij met de aandacht bij elkaar kunnen blijven anders blijft het niet veilig. Ik spreek duidelijk op hem in, dit keer zie ik geen angst, de ogen blijven onveranderd maar Lino’s lichaamstaal verandert wel… Zijn spieren verstrakken en hij krijgt een harde uitdrukking over zijn lichaam en gezicht. Ik voel frustratie. Hij lijkt al stampvoetend te zeggen: ‘IK WIL NAAR BUITEN!’. Nog altijd even duidelijk voel ik in mijn onderbuik: nee, op deze manier niet. Dus blijven we staan… Mijn stemvolume moet iets omhoog, ik merk namelijk dat hij mij niet meer opmerkt, mijn lichaamstaal blijft nog wel zacht, maar mijn houding wordt wat nadrukkelijker. Ik neem meer ruimte in en recht mijn rug, ik richt mijn aandacht rechtstreeks op hem door hem aan te kijken.
Lino doet er nog een schepje bovenop, hij probeert aan het touw omhoog te komen en rond te draaien door de stal. Ik houd hem tegen en wijs hem op mijn ruimte en mijn aanwezigheid, dit staat hem al helemaal niet aan. Hij hinnikt luid. Na een minuut of 10 komt hij een beetje bij zijn positieven. Het besef dat hij niet kan afdwingen om te gaan, lijkt bij hem binnen te komen. Hij begint tussen het hinniken door af te kauwen. De frustratie wordt zachter, zijn hoofd lager, zijn ogen nog altijd groot opengesperd en zijn ademhaling nog onrustig begint hij stil te staan. Zijn lichaam trilt van top tot teen. De gezichtstuitdrukking van boos en gefrustreerd verandert, hij lijkt ineens heel klein en jong, zijn ogen staan onzeker hij heeft fronsen boven zijn ogen in plaats van wijd opengesperde ogen zoals eerder bij angst en onrust. Hij voelt onzeker.
Ik bevestig hem voor het feit dat hij mij opmerkt en dat hij zijn aandacht weet te richten van een strakke focus naar buiten opzoek naar andere paarden naar binnen in de stal bij mij en af en toe bij zichzelf. Ik praat op een zachter volume met hem, aai hem over zijn hals, laat mijn lichaamstaal en ruimte weer kleiner worden, rug en schouders ontspannen, ademhaling wordt lager. Ik check mijn eigen lichaam: houd ik ergens spanning vast? Hoe voelt de grond onder mijn voeten? Ben ik nog aanwezig met mijn aandacht?
Ik spiek op mijn horloge ‘SHIT! Driekwartier verder!’ Ik schrik ervan en plots schieten alle dingen door mijn hoofd die ik die dag nog meer moet doen, afspraken die ik heb staan en hoe dat misschien allemaal in het gedrang komt. Een fractie van een seconde is mijn aandacht en mijn aanwezigheid weg en is mijn lichaamstaal veranderd van standvastig, duidelijk maar zacht naar onrustig en verstrakt. Nog voordat ik het in de gaten heb, heeft Lino dit van mij opgepikt en schiet volledig terug in zijn paniekstand: Ogen wijd open, hoofd hoog, rug strak, ademhaling hoog, hartslag hoog en luid hinniken.
‘Getver… beginnen we weer van vooraf aan’ schiet door mijn hoofd, ik voel frustratie opkomen… ‘We hebben dit net allemaal nog gedaan…’ ‘Kun je niet even normaal blijven doen, dan kunnen we ook gewoon gaan…’ Ongemerkt verandert mijn lichaamstaal mee met dit gevoel. Lino’s gedrag verergert! Ik voel een lichte paniek door mij heen schieten ‘Wat als het mij niet lukt om dit paard te helpen?…’ Mijn lichaamstaal verandert mee en… Lino verergert! Het gevoel van onzekerheid en lichte paniek verandert in onmacht en onmacht verandert in boosheid. Weer verandert mijn lichaamstaal en… Lino verergert! Allemaal in een paar seconden.
Ik herpak mijn lichaamstaal, gevoel en aandacht. Terug naar standvastig, duidelijk maar zacht en… Lino verbetert! We werken door totdat het hem weer lukt om zijn aandacht op mij te richten. Ik bevestig en prijs hem. Doe nog 1 keer een lichaamsscan en we zetten de eerste stappen naar buiten. Iedere keer wanneer Lino zijn aandacht verliest in de omgeving opzoek naar de paarden houden we stil en herhalen ons ‘gesprek’ in lichaamstaal. We lezen elkaar, voelen elkaar, zien elkaar en horen elkaar. Elke keer als het Lino lukt om zijn aandacht bij zichzelf en bij mij te krijgen, bevestig ik hem en lopen we weer een stukje. Soms maar 1 pas vooruit, soms 3 passen vooruit, soms 10 meter vooruit, soms maar weer 1 pas vooruit.
Naarmate de tijd verstrijkt ontspant Lino’s lichaamstaal. Zijn hoofd wordt lager gedragen, zijn oren bewegen meerdere richtingen in in plaats van strak naar voren, zijn ogen worden zachter, zijn spieren worden zachter en zijn hartslag en ademhaling vertragen. Ik beloon en bevestig hem en een kort moment verandert de sfeer van angstig, onzeker of gefrustreerd naar trots. Ik zie twee heldere ogen, en een fier geheven hoofd met een zachte hals. ‘Goed zo jongen!’ bevestig ik hem met een duidelijk, standvastige maar zachte toon in mijn stem…
Een dag uit het leven van… zou je bijna kunnen zeggen. Zoals je misschien wel is opgevallen, is lichaamstaal heel letterlijk. Als Lino een emotie ervaart dan vertaal dit zich letterlijk naar fysieke veranderingen. Angst geeft bijvoorbeeld grote ogen waarbij soms het wit van de ogen wordt getoond, waar onzekerheid vaak (zorgen)rimpels boven de ogen geeft. Lichaamstaal is complex en de veranderingen zijn subtiel, maar lichaamstaal is ook behoorlijk universeel. Het leren lezen en begrijpen van lichaamstaal is dus niet makkelijk, maar waar je vaak veel informatie uit kunt halen is de gedachte of de vraag: als ik het feitelijke gedrag kopieer, welke emotie ervaar ik dan? Of andersom: als ik deze emotie ervaar, wat veranderd er dan in mijn letterlijke, fysieke lichaamstaal? Welke spieren spannen of ontspannen?
Er worden steeds meer onderzoeken gedaan naar het vermogen van dieren om emoties te ervaren waarbij verrassende resultaten naar voren komen. Ook zijn er inmiddels veel (goede) boeken geschreven over lichaamstaal, stresssignalen of kalmerende signalen bij dieren in het algemeen of paarden in het bijzonder. Je kunt een ander natuurlijk nooit in zijn of haar hoofd kijken… Dat lukt niet bij mensen en dat lukt ook bij paarden niet, maar je kunt wel veel aflezen van wat dat lichaam letterlijk aan veranderingen laat zien. Het geeft een waardevolle inkijk in de ziel van zowel die ander als van jezelf wanneer je hiervoor openstaat, en het geeft je de mogelijkheid om steeds subtieler met je paard te kunnen werken ongeacht jullie discipline!
Dit blog is geschreven vanuit de intentie om ervaringen en inzichten te delen die ik, in dit geval, voornamelijk van Lino (maar natuurlijk ook van andere paarden) leer. In de hoop dat deze ervaringen en inzichten ook weer andere mensen een stapje verder kunnen helpen in de samenwerking met hun paard. Daarbij besef ik mij maar al te goed, en wil ik graag nadrukkelijk benoemen, dat geen enkel paard hetzelfde is! Één op één kopiëren van ervaringen en inzicht is natuurlijk niet de bedoeling! Inspireren daarentegen wel. Als allerlaatste punt is het daarom belangrijk om nog een keer te benadrukken hoeveel respect het verdiend dat de eigenaren van dit paard zoveel doen om hun dier, met zeer waarschijnlijk een rugzak uit een verleden voor hun tijd, te helpen. Ze zoeken een zo goed als mogelijk leven voor Lino, en schromen daarbij niet om dit complexe gesprek aan te gaan.
